Veerkracht zorgt ervoor dat je weer herstelt na een moeilijke periode, waarin je uit balans raakt. Daardoor krijg je vertrouwen in jezelf. Maar wat zorgt voor veerkracht? En hoe versterk je het, bij jezelf en bij je pleegkind?
Toen Shirley veertien jaar geleden bij haar pleegmoeder Noortje kwam wonen, was ze vijf jaar oud en had ze al in meerdere pleeggezinnen gewoond. Wat Noortje direct opviel was Shirleys kracht en kwetsbaarheid. ‘Ze had bakken met energie en stond elke ochtend om vijf uur ‘aan’. Ze was een heel slim, grappig en ontzettend leuk kind. Maar ook vaak woedend, met flinke uitbarstingen.’ Het was een pittige tijd. Noortje, basisschoolleerkracht en alleenstaand pleegouder, wist al snel: binnenblijven met de jonge Shirley, dat werkt niet. ‘Dan was de interactie tussen ons negatief. Dus ging ik voortaan heel vroeg met Shirley de deur uit, naar de speeltuin, naar de kinderboerderij en later naar musea. Als we op pad waren, dan hadden we het beiden leuk. We zijn er in die eerste jaren heel veel op uit gegaan.’ Deze aanpak zorgde niet alleen bij Noortje voor veerkracht om de eerste periode goed door te komen, maar heeft hoogstwaarschijnlijk ook bijgedragen aan Shirleys veerkracht. Want gewone, dagelijkse, positieve ervaringen met anderen blijken één van de belangrijkste bouwstenen voor het versterken van veerkracht.
Hulpbronnen
‘Veerkracht kun je zien als een positieve aanpassing na stress’, vertelt Elizabeth Buimer, onderzoeker en docent aan de Universiteit Leiden en verbonden aan het Resilience Centre dat onderzoek doet naar welke aspecten bijdragen aan veerkracht. ‘Veerkracht is een dynamisch proces. Je wordt niet geboren met veerkracht. Je ontwikkelt veerkracht, en je omgeving kan daarbij helpen.’
‘Er is een lijst met universele hulpbronnen die veerkracht versterken, en die zijn over de hele wereld hetzelfde,’ vervolgt Elizabeth. ‘Ze staan in het boek Ordinary Magic van wetenschapper Ann Masten.’ Mastens boodschap is dat veerkracht geen superkracht is, maar het resultaat van ‘gewone’ menselijke hulpbronnen, zoals liefdevolle relaties, iemand die naar je luistert, een plek waar je je veilig voelt. Dat is waar veerkracht ontstaat. Factoren die veerkracht versterken zijn bijvoorbeeld zelfvertrouwen en motivatie: het gevoel hebben dat dingen gaan slagen, dat je gemotiveerd bent om ergens voor te werken, en verwacht dat het gaat lukken. Elizabeth: ‘Daar kun je je kind of pleegkind bij helpen. Bijvoorbeeld door die uit te dagen om nieuwe dingen te leren en te proberen, zichzelf te ontwikkelen. Maar ook zelfbeheersing en emotieregulatie versterkt veerkracht, en ook dat kun je oefenen en leren. Externe factoren zijn goed onderwijs, en opgroeien in een fijne buurt met een community-gevoel. Dat is iets waar we als samenleving aan kunnen werken.’
Vriendschappen
De allerbelangrijkste factor voor het versterken van veerkracht is sociale steun van je omgeving. Elizabeth: ‘Dat blijkt uit allerlei onderzoeken. Een persoon die naar je luistert, die je in vertrouwen kan nemen, waar je je verhaal bij kwijt kan. In de kindertijd steunen kinderen vooral op ouders, pleegouders en familie. Zij zijn de personen die de kinderen helpen om te gaan met stress en tegenslag, die helpen om nare gebeurtenissen een plek te geven. Tijdens de puberteit en jongvolwassenheid komen in ons onderzoek vriendschappen naar voren als belangrijkste bron van sociale steun. Ouders en pleegouders kunnen daar een rol in spelen, door kinderen te stimuleren en te ondersteunen bij het aangaan en behouden van vriendschappen.’
Voor kinderen met trauma kan het extra lastig zijn om vriendschappen aan te gaan, terwijl zij dat juist zo nodig hebben om veerkracht te ontwikkelen. Elizabeth legt uit hoe dit komt. ‘Mensen die in hun jeugd onveilig zijn opgegroeid, ontwikkelen door negatieve ervaringen soms ook een negatieve verwachting. Het brein interpreteert neutrale gezichtsuitdrukkingen of teksten sneller negatief door die verwachting: een neutrale blik zien ze als boos of een grap als een aanval. Ze worden vervolgens zelf boos, en zo heb je een negatieve interactie. Dat maakt het moeilijker om vriendschappen aan te gaan. Terwijl die juist zo nodig zijn. Maar het goede nieuws is: het brein kan zich ook weer positief aanpassen, door herhaalde, positieve ervaringen. Daar kunnen pleegouders heel goed aan bijdragen. Door te begrijpen hoe het kind uitdrukkingen of uitspraken interpreteert, en daar expliciet nieuwe betekenis aan te geven.’ Elizabeth benadrukt: ‘Er wordt vaak gefocust op de eerste 1000 dagen van het kind, die zijn ook belangrijk, maar ervaringen in de late kindertijd en jongvolwassenheid zijn ook van onschatbare waarde voor het ontwikkelen van veerkracht.’ Dit beschrijft ook psycholoog Leony Coppens in haar boek Iedereen kan het verschil maken, waarin zij twaalf mensen die zijn opgegroeid in onveilige en stressvolle omstandigheden, interviewt over de hulpbronnen waar zij veerkracht uit haalden. Uit die gesprekken blijkt dat ook kinderen die onveilig gehecht zijn, zich weer veilig kunnen leren hechten, door nieuwe herstellende ervaringen op te doen met belangrijke anderen. Veerkrachtbronnen van haar geïnterviewden zijn bijvoorbeeld leraren, vrienden en collega’s, maar ook werk, sport, kunst en muziek.
De allerbelangrijkste factor voor het versterken van veerkracht is sociale steun van je omgeving’Steun aan omgeving
Ook bij Noortje, die naast de zorg voor Shirley drie dagen per week voor de klas stond, hielp sociale steun om de eerste jaren met Shirley goed door te komen. ‘Lastige situaties moest ik als alleenstaande pleegmoeder vaak zelf oplossen. Shirley kon bijvoorbeeld ’s avonds geen oppas verdragen. Als ik de deur uit wilde, raakte ze volledig in paniek. Overdag kon ik haar wel bij iemand achterlaten. Dus sprak ik vooral overdag af. Ik had in die tijd veel steun aan mijn omgeving: een fijne overbuurvrouw die begaan was met Shirley en haar een middagje meenam of op haar paste, mijn buurvrouw die ook een pleegzoon had gehad, haar hoefde ik niets uit te leggen. En mijn moeder heeft lange tijd een dag in de week opgepast. Ik heb een aantal pleegzorgvriendinnen die ook alleenstaand zijn met pleegkind. Vroeger spraken we af en toe af met de kinderen erbij. We hebben een app groepje waar we elkaar om advies vroegen.’ Noortje: ‘Wat hielp was dat Shirley dol op mij was. En ze kon zich als kind al heel goed verwoorden. Ik kon dus ook altijd goed met haar praten.’ De interactie met Noortje is voor Shirley heel belangrijk geweest.Veerkracht in het brein
Bijzonder is dat zelfs in het brein de connectie tussen veerkracht en sociale interactie terug te zien is. In een van haar onderzoeken keek Elizabeth samen met collega’s van de Universiteit van Cambridge naar de
bouw van de hersenen van jongeren met traumatische jeugdervaringen. Wat bleek? Bij jongeren die ondanks het jeugdtrauma goed functioneerden, zagen ze dat de hersengebieden die betrokken zijn bij sociaal gedrag op een meer volwassen manier met elkaar verbonden waren dan je op hun leeftijd zou verwachten. Dat laat zien hoe belangrijk sociale relaties zijn voor de ontwikkeling van het brein en voor veerkracht na jeugdtrauma.
Kat als troost
Wat waren volgens Noortje veerkrachtbronnen voor Shirley, naast Noortje zelf? Noortje: ‘Eén van onze twee katten. Hij is haar steun en toeverlaat. Als ze het moeilijk heeft, pakt ze de kat erbij. Het is een dikke goedzak, die dan ’s nachts bij haar slaapt.’ Ook therapie heeft Shirley geholpen. ‘Shirley heeft ADHD, hechtingsproblematiek en complex trauma. Vanaf haar vijfde heeft ze therapie gehad van verschillende therapeuten. Van haar negende tot haar veertiende had ze therapie bij GGZ BRight. Shirley had dan een uur therapie met de ene therapeut, en ik had in datzelfde uur gesprekken met een andere therapeut over hoe ik het beste met haar om kon gaan. Het laatste kwartiertje spraken we samen met de therapeut. Dat vond ik heel fijn. Van haar zevende tot haar elfde ging ze ook één keer in de twee weken, een zondag naar Kids at Home. Dat is een organisatie waar allerlei soorten kinderen kwamen, daar werkten ze op een leuke manier aan doelen en gingen ze leuke dingen doen. Van een uur of negen tot een uur of vier. Zo had ik ook af en toe een dag voor mezelf. Want dat is ook heel belangrijk.’ Toen Shirley naar de middelbare school ging, brak een nieuwe pittige tijd aan. Noortje: ‘Shirley heeft ADHD, waardoor ze zich minder goed kan concentreren. Dus de eerste drie jaar van haar middelbare school zat ik naast haar om haar te helpen leren. Al die toetsweken! Later kreeg ze specialistische huiswerkbegeleiding. Ze heeft de havo gehaald en na de zomer gaat ze verpleegkunde studeren. Ik ben ongelooflijk trots op haar. Haar therapeut zei al toen Shirley vijf jaar was: ze is heel slim en heeft veel veerkracht. En dat klopt. Want het gaat heel goed met haar.’ Inmiddels is er regelmatig een nieuw pleegkind in huis bij Noortje en Shirley:
een jongen die een tot twee nachten per week komt logeren, ter ontlasting van zijn vader. ‘Shirley vindt het fantastisch. Zo’n kleintje in huis brengt haar ook iets.’ Elizabeth: ‘Overall kun je zeggen dat het belangrijk is dat kinderen steun ervaren en het gevoel hebben dat ze ertoe doen. En het mooie is: het brein blijft je hele leven beïnvloedbaar. Tegen pleegouders zou ik daarom willen zeggen: wat kinderen ook meegemaakt hebben voordat ze in jouw gezin kwamen, er is superveel te winnen.’
8 tips voor het versterken van veerkracht bij je pleegkind (en ze gelden ook voor jou!)
Benoem je intenties – ‘Ik kijk boos, maar dat komt omdat ik me zorgen maak,
of diep moet nadenken, ik ben niet boos op je.’
Stimuleer vriendschappen – Help je pleegkind positieve relaties aan te
gaan.
Benoem emoties – Help je kind om woorden te geven aan wat het voelt.
Zorg voor succeservaringen – Laat je kind iets leren, iets durven, iets bereiken.
Wees mild bij tegenslag – Fouten maken hoort erbij.
Zorg voor therapie waar nodig – Goede hulp maakt een verschil.
Zorg goed voor jezelf – Voed je eigen veerkracht.
Geloof in groei – Wat een kind ook heeft meegemaakt, er is altijd ruimte
voor herstel.
