Pleegkinderen groeien op in twee families. Dat gaat beter als die twee werelden met elkaar in verbinding staan. Als het kind loyaal mag zijn aan ouders en pleegouders. Goede samenwerking tussen pleegouders en ouders is daarbij essentieel, maar niet altijd makkelijk. Want bij alle partijen spelen verwachtingen, emoties en spanningen. Hoe zorgen we voor verbinding tussen deze twee werelden?
Ron Haazebroek (53) maakt lange dagen als automonteur. Als zijn vrouw Pauliena ernstig ziek wordt, lukt het hen niet goed om voor hun dochter Carmen (12) te zorgen. Zodra Ron om zeven uur ‘s ochtends de deur achter zich dichttrekt om naar de garage te gaan, gaat Carmen steeds vaker naar haar kamer in plaats van naar school. Het lukt Ron en zijn vrouw Pauliena niet meer om goed voor Carmen te zorgen. Er wordt pleegzorg voorgesteld, voor een gedeelte van de week. Ron ziet dat als een goede oplossing, maar Pauliena twijfelt. Totdat Levvel pleegouder Joyce Grootfaam (61) voorstelt. Pauliena reageert positief, ze heeft Joyce wel eens gezien in de kringloopwinkel waar ze werkte. Ze maken kennis via Zoom. Maar tot ieders grote verdriet overlijdt Pauliena voordat de pleegzorg officieel in gang gezet kan worden.
Joyce neemt een besluit. Ze gaat naar de crematie. Joyce: ‘Ik zag de aanwezigen denken: wat doet deze zwarte vrouw hier? Maar ik dacht: als ik naar de crematie ga, dan kan ik Carmen laten zien dat ik betrokken ben. Ik bleef natuurlijk op de achtergrond. Gelukkig stapte er een begeleidster van Carmen op me af. Die zei ‘Jij moet oma Joyce zijn. Pauliena heeft het over je gehad.’’ Twee weken later trekt Carmen bij Joyce in. Vanaf dan woont ze doordeweeks bij Joyce en in het weekend bij haar vader. Dat is nu twee jaar geleden. Joyce: ‘Op het dressoir in de woonkamer heb ik toen een foto van Pauliena gezet. En wat nou zo fijn was: omdat Carmen me bij de crematie had gezien, had ze het gevoel dat ik haar moeder kende en dat haar moeder het goed vond dat ze bij mij zou gaan wonen. Ik was dus heel blij dat ik gegaan was!’
‘Ouders zitten bij het kind altijd in het hoofd en in het hart’
Als iets belangrijk is om de twee werelden van een pleegkind met elkaar te verbinden, dan is het dat het kind het gevoel heeft dat de ouders het goed vinden dat hun kind bij pleegouders woont. Zo zorgde Joyce met haar komst naar de crematie voor een eerste verbinding tussen de twee families.
Schuine grap
Natuurlijk moesten Ron en Joyce in het begin wennen aan elkaar. Zo maakte Ron nog wel eens een schuine grap, waarop Joyce dan – met een lach, maar wel gemeend – zei: ‘Dat doen we niet!’ En Ron was in het begin best wat sceptisch. Joyce: ‘Ik ben een Surinaamse vrouw. Hij dacht: hoe gaat ze mijn kind opvoeden? Ik snap dat wel.’ De sleutel tot hun succesvolle samenwerking is volgens Ron simpel. ‘Goede communicatie staat op één. We bellen vaak om te bespreken hoe het met Carmen gaat. Tussendoor appen we veel. Zo zorgen we er ook voor dat we qua opvoeding grotendeels op één lijn zitten. Als die communicatie er niet is, of als die slecht is, dan heb je twee compleet verschillende werelden. Dat gaat niet werken. Als hier de smartphone niet mag, omdat Carmen straf heeft, dan bij Joyce ook niet. Dan ziet Joyce Carmen binnenkomen met een telefoon waarmee ze niet op internet kan, en dan weet ze al hoe laat het is.’
Geen verwijten
In de praktijk zijn er natuurlijk ook verschillen. Zo let Joyce er extra goed op dat Carmen zichzelf goed verzorgt. Ze zet haar iedere avond onder de douche en zorgt dat ze haar haren kamt en tanden poetst. Dat Ron daar minder aandacht voor had, of dat het hem meer moeite kostte, daarover maakt ze hem geen verwijten. Joyce: ‘Als hij om zeven uur ’s ochtends de deur uit gaat, dan kan hij niet zien wat er thuis gebeurt. We hebben op die manier alles vanaf het begin open met elkaar besproken. Daardoor begrijpen we elkaar.’
Het vermogen en de wil van Ron en Joyce om zich te verplaatsen in elkaars situatie zijn belangrijke werkzame factoren voor goede samenwerking. Maar in de praktijk is dat niet altijd even makkelijk. ‘Voor ouders is het nogal wat als je kind bij vreemden wordt geplaatst,’ vertelt Ellen Schulze, programmaleider pleegzorg en gezinsvorm bij Levvel. ‘Dat kan voor boosheid en verdriet zorgen. En ook als pleegouder kun je soms boos zijn, bijvoorbeeld over wat een kind thuis heeft meegemaakt. En dan moet je toch goed kunnen samenwerken met ouders. Dat ga je als pleegouder misschien wel liever uit de weg. Ook voor eigen kinderen betekent de komst van een pleegkind heel veel.’
Al die onderwerpen komen terug in de visie waarmee Levvel werkt, ‘Opgroeien in twee families’. Dat overigens geen nieuwe visie is, maar een aanscherping van hoe we al werkten. Ellen: ‘We proberen als pleegzorgorganisatie altijd al ouders een plek en een rol te geven in het leven van het kind. Maar nu gaan we dat nog nadrukkelijker doen. Wat we uiteindelijk willen is dat ouders en pleegouders elkaars rol erkennen en met elkaar samenwerken. Zodat pleegkinderen opgroeien in een onverdeelde wereld. Dat is voor de ontwikkeling van het kind het beste.’
Concreet betekent dat onder andere aanpassing van de informatieavonden, de stap-training en het inwerkprogramma voor nieuwe pleegzorgwerkers. Daarnaast gaat Levvel alle pleegzorgwerkers trainen in systeemgericht werken: een manier van werken waarbij er aandacht is voor het hele (pleeg)gezin en de mensen eromheen. Ook is er een aparte training ontwikkeld over de processen die ouders, pleegouders, pleegkinderen en eigen kinderen doorlopen tijdens de komst en het verblijf van een pleegkind.
‘Zelfs contact dat slecht verloopt kan een therapeutische waarde hebben’
Blijven zoeken
Een belangrijke verandering is dat Levvel vaker opnieuw bekijkt wat op dat moment en op de langere termijn goed is voor een kind. Ellen: ‘Het betekent bijvoorbeeld dat we telkens weer kijken welke rol de ouder kan spelen. We willen minimaal of afwezig oudercontact niet als een vaststaand gegeven zien. Als er nu bijvoorbeeld geen contact kan zijn, dan moet je dit goed kunnen uitleggen aan het kind. En daarna moeten we steeds blijven zoeken hoe we ouders en pleegouders wel kunnen laten samenwerken.’
Contact tussen het kind en de ouder loopt niet altijd vlekkeloos. Ellen: ‘Toch is het bekend dat geen contact met de eigen ouders vaak traumatischer is dan slecht contact. Een kind dat zijn ouders niet ziet kan zich afgewezen voelen, het gaat zich zorgen maken om ouders, of ouders juist verheerlijken. Zelfs contact dat slecht verloopt kan een therapeutische waarde hebben. Een kind kan daardoor gaan begrijpen waarom een ouder niet voor hem of haar kan zorgen. Natuurlijk is het niet de bedoeling dat een kind dagenlang van slag is. Maar dat een kind vooraf en na afloop wat stress heeft, dat is heel normaal. We moeten naar de lange termijn blijven kijken.’
‘Ouders zitten bij het kind altijd in het hoofd en in het hart,’ vervolgt Ellen. ‘Kinderen zijn altijd loyaal aan hun ouders, ongeacht wat het kind thuis heeft meegemaakt. Voor de ontwikkeling van het kind wil je dat die twee werelden, die van de ouders en van de pleegouders, heel blijven en met elkaar verbonden worden, zodat het kind niet in de knel komt met loyaliteit.’
Start kennismaking
Ook komt in de begeleiding vanuit Levvel meer aandacht voor het contact tussen ouders en pleegouders bij de start. Ellen: ‘Ook als het gaat om een geheime plaatsing is het belangrijk dat pleegouders en ouders elkaar leren kennen. Want hoe is het voor ouders dat je kind op een geheim adres woont? We merkten dat we in het verleden een geheime plaatsing vaak zonder nieuwe beoordeling lieten voortduren. We moeten blijven kijken: binnen hoeveel tijd kan het weer anders? Tegelijkertijd moeten we natuurlijk aandacht houden voor veiligheid.’
Doe je best
Wat vindt Carmen zelf van het contact tussen haar vader en pleegmoeder? ‘Joyce is gewoon oma Joyce. Allebei de huizen voelen als thuis. Het verschil? Oma Joyce kookt superlekker Surinaams, bij mijn vader eten we wat vaker uit blik. Maar ze zijn allebei lief en allebei streng. En ze hebben samen een goede vriendschap. Of ik nog een tip heb voor kinderen die naar een pleeggezin gaan? Probeer gewoon jezelf te zijn. Je hoeft niet bang te zijn. En tegen pleegouders wil ik zeggen: doe je best. Niet gelijk boos worden. Geef het kind de ruimte om kennis te maken en alles te ontdekken. En veel kletsen met elkaar om elkaar beter te leren kennen. Maar vooral de ruimte geven.’
Meer lezen?
‘Opgroeien in twee families’, Yvonne Aartsen, Gé Haans, Marieke Klein Entink. Uitgeverij SWPbooks, 2021.
